top of page

 

 

 

 


ZŁOTOKRETY

Zasiedlając tereny środkowej i południowej Afryki, na południe od równika, rodzina złoto-kretów opanowała szeroki zakres środowisk od pustyń po bagna. Hotentotka może zmie­niać temperaturę ciała, aby przystosować się do poszczególnych pór roku. Kiedy warunki życiowe są szczególnie trudne, zwierzę zapa­da w sen i w ten sposób oszczędza energię.

Tak jak w rodzinie kretowatych, większość gatunków złotokretów chwyta owady, budu­jąc system podziemnych korytarzy, które są pułapkami. Jednakże na terenach suchych tunele zapadają się i gatunki pustynne, gdy przemieszczają się i poszukują zdobyczy, wyglądają tak, jakby „płynęły" w piasku. Czę­sto też ssaki te polują na powierzchni i cho­ciaż w zasadzie są ślepe, dzięki bardzo dob­remu węchowi mogą chwytać jaszczurki.

Na złotokrety polują węże, wydry, mangu-sty, żenety, sowy i wiele gatunków ptaków drapieżnych. Chociaż na powierzchni ziemi są narażone na niebezpieczeństwo, potrafią w porę uciec przed drapieżnikami, gdyż ich uszy są szczególnie wrażliwe na drgania. Większość gatunków złotokretów nie jest za­grożona wyginięciem, może poza jednym ga­tunkiem - złotokretem wielkim. Żyje on w la­sach, które są niszczone przez człowieka.

Przed kopulacją samiec tupie nogami i macha głową oraz wydaje ćwierkające gło­sy, na które samica odpowiada piskiem i cha­rakterystycznym zgrzytaniem.

 

Tunele kretów są nie tylko domem tych zwie­rząt, ale także funkcjonują jako pułapki, w które wpadają ich ofiary. Jako ssak wrażliwy na wstrzą­sy, wyposażony w dobry słuch i dotyk, kret jest zawsze czujny i reaguje na najdrobniejsze zmiany w obrębie swego terytorium. Ciągle do jego tune­li wpadają różnego rodzaju bezkręgowce, szcze­gólnie dżdżownice i larwy ow adów, które są zbie­rane podczas regularnych patroli po podziemnych korytarzach. Aby zdobycz nie uciekła, jest parali­żowana ukąszeniami.

Okres aktywności dobowej kreta trwa mniej więcej cztery godziny. Kiedy zwierzę nie poszu­kuje partnera rozrodczego lub nie odbywa wędrów­ki w celu odkrycia nowych terenów żerowisko-wych, pozostałą część doby przesypia w swoim gnieździe. W październiku i listopadzie krety euro­pejskie magazynują zapasy pokarmu w komorach spichrzowych ulokowanych zazwyczaj dla wygo­dy w pobliżu głównego legowiska. W jednej takiej spiżarni odkryto 1280 dżdżownic i 18 larw owa­dów, których łączna masa wynosiła ponad 2 kg.

Czasami do tuneli wpadają wije, pająki i owady, które stanowią cenne uzupełnienie kreciej diety. Ponadto kret często natrafia pod ziemią na gniaz­da z młodymi drobnych gryzoni, które pożera, może także zaatakować dorosłe gryzonie, z który­mi walczy za pomocą pazurów kończyn przednich.

Desmany są przedstawicielami wodnych kre­towatych i polują głównie w nocy. Rzadko prze­mieszczają się po powierzchni lądu, chociaż obser­wowano je, jak w pobliżu swoich gniazd nad brzegami rzek wygrzewały się w słońcu. Wejście do nory desmana jest zawsze umiejscowione pod powierzchnią wody, co pozwala temu ssakowi po­lować nawet wtedy, gdy powierzchnia zbiornika jest skuta lodem.

Desmany polują na słodkowodne skorupiaki i mięczaki, a także na wodne owady oraz ich larwy, na przykład larwy ważek i chruścików. Desman rosyjski jest na tyle duży, że może polować na ryby i płazy, a pokarmem desmana pirenejskiego w zi­mie są małe pstrągi.

Gwiazdonos jest aktywny w ciągu dnia i w nocy. Często tego wodnego kreta można zobaczyć, jak porusza się po lądzie, nawet po śniegu. Ssak ten pływa wiosłując swoimi czterema nogami i polu­je na skorupiaki, wodne owady i małe rybki. Zjada także dżdżownice.

Zachowanie się i rozmnażanie

Większość gatunków kretów to zwierzęta żyjące samotnie i bardzo agresywne wobec innych przed­stawicieli swojego gatunku. Samce i samice kreta europejskiego walczą z każdym intruzem, który wkroczy do ich norek. Pokonany osobnik najczę­ściej ginie i jest zjadany przez zwycięzcę.

Gody są niebezpiecznym okresem dla kreta, gdyż samiec musi wyjść z bezpiecznej norki i udać się na poszukiwanie samicy. Ponieważ wędrówka odbywa się na powierzchni, kret naraża się na ataki ptaków drapieżnych, krukowatych, bocianów, lisów, kun i psów.

Podniecone samce wkraczają do każdej nory, którą napotkają na swojej drodze. Częściej natra­fiają jednak na inne agresywne w tym czasie samce niż na samice. Kiedy samiec w końcu odnajdzie partnerkę, najprawdopodobniej na początku będzie ona z nim walczyła, zanim zaakceptuje jego obec­ność w swej norze. Samice są gotowe do zapłodnie­nia tylko przez trzy lub cztery dni i tylko wtedy to­lerują one obecność samców. W tym okresie para zwierząt przez kilka dni razem poluje i odbywa ko­pulacje. Potem samiec powraca do swojej nory i nie bierze udziału w wychowywaniu młodych.

Samica rodzi młode w specjalnej komorze lęgo­wej , położonej w głębszej części swojego systemu korytarzy. Zazwyczaj wyścielają suchymi trawa­mi lub liśćmi. Ciąża trwa od 30 dni u kreta euro­pejskiego do około 50 dni u desmanów. W miocie jest od trzech do dziewięciu młodych. Młode krety

Czy wiesz, że...

< >Król Anglii i Szkocji Wilhelm III Orański zginął, kiedy jego koń potknął się o kreci kopczyk w 1702 roku. Wrogowie króla, jako-bici, zadowoleni z tego faktu ukuli toast -kiedy wznosili kielichy w górę, mówili: „Zdro­wie małego aksamitnego dżentelmena".Kiedy kret ginie, jego system podziem­nych korytarzy w ciągu dwóch godzin jest zajmowany przez innego osobnika.Kret europejski w ciągu doby zjada 40-50 gramów dżdżownic.Złotokret Granta może w ciągu jednej no­cy przekopać 4,8 km płytkich podziemnych korytarzy.Specjalne przystosowania

Krety mają krótkie, czarne, aksamitne futerka, któ­rych włos może układać się w każdą stronę, kiedy przemieszczają się w podziemnych korytarzach. Wodne desmany mają krótkie, gęste i nieprzema­kalne włosy podszycia, przykryte natłuszczonymi włosami okrywy zewnętrznej sierści.

Szerokie, łopatkowate dłonie są opatrzone sil­nymi pazurami, które nie są chowane i pomagają w kopaniu korytarzy. Otwory słuchowe mogą być zasłaniane małymi fałdami skórnymi, co zapobie­ga dostawaniu się ziemi do uszu.

Oczy większości gatunków kretów są bardzo małe (wielkości ziarnka maku) i osłonięte owło­sionymi powiekami, a innych, na przykład kretów z południowej Europy, są całkowicie pokryte skórą. Formy te są prawie ślepe, chociaż oczy pozostają wrażliwe na światło, dzięki czemu kret może odróż­nić dzień od nocy.

Wszystkie krety, jeśli zachodzi taka potrzeba, mogą pływać. Kret wschodnioamerykański ma błony pławne na nogach, chociaż nie żyje nawet w pobliżu wody. Tak jak większość kretów, zakła­da nory na terenach dobrze odwodnionych pól, ogrodów i lasów. Z kolei desman jest ssakiem wod­nym, który ma spłaszczony ogon otoczony sztyw-

 

 

KRETY I DESMANY

 

 

 

 

 


nymi włosami, ułatwiającymi pływanie. Pomiędzy owłosionymi palcami tylnych kończyn jest pełna błona pławna, a pomiędzy palcami kończyn przed­nich - niepełna. Desmany mają długi, rurkowaty nos, składający się z dwóch chrzęstnych kanałów, którym poruszają, kiedy poszukują pokarmu pod kamieniami i pomiędzy roślinami wodnymi. Kiedy desman nurkuje, nozdrza i otwory słuchowe są zamykane skurczami mięśni.

Nos dziwnie wyglądającego gwiazdonosa jest na końcu podzielony na 22 mięsiste, różowe wy­rostki. Kiedy ssak ten poluje, wyrostki te są w cią­głym ruchu, z wyjątkiem dwóch górnych, które są sztywne i skierowane do przodu. Ogon gwiaz­donosa jest u nasady ścieśniony i ta okolica ciała w jesieni i zimie powiększa się, gdyż są tam odkła­dane zapasy tłuszczu.

Związki z czfowiekiem

Rolnicy i ogrodnicy uważają krety za wrogów, ponieważ kopiąc nory, zwierzęta te utrudniają uko­rzenianie się roślin i powodują, że powierzchnia gruntu staje się nierówna i pofałdowana. Krecie kopczyki psują wygląd trawników, a kamienie wy­rzucane w górę przez te ssaki mogą uszkadzać ma­szyny. Przed wkroczeniem kretów na jakiś obszar nie można się ustrzec prostymi metodami, na przy­kład ogradzając ogród, gdyż kret może się po pro­stu tam przedostać kopiąc podziemne korytarze pod takimi przeszkodami. Z tego względu często jedynym wyjściem z sytuacji jest chwytanie zwie­rząt i wypuszczanie ich w innych miejscach. Na niektórych terenach rolnicy stosują przeciwko kre­tom trucizny lub wykurzają je dymem. Są to jed­nakże okrutne sposoby, ponieważ zwierzęta nie giną szybko i zdychają w męczarniach, a trucizny i dym zabijają także wiele innych gatunków.

W dawnych czasach polowano na krety w celu pozyskania skórek, z których wyrabiano spodnie i kamizelki. Szczególnie atrakcyjne były skórki desmanów i między innymi z tego powodu zwie­rzęta te są obecnie zagrożone. Regulacja strumie­ni i niszczenie ich środowisk przyspieszyły spadek liczebności populacji tych ssaków.

Ochrona

Obydwa gatunki desmanów są obecnie poważnie zagrożone wyginięciem. Są one na tyle rzadkie, że trudno jest je badać i ich biologia jest słabo pozna­na. Aby zwiększyć liczebność populacji tych ssa­ków w Dnieprze, do rzeki zaczęto wypuszczać desmany rosyjskie.

A Charakterystyczny nos gwiazdonosa (Condylura cristata) jest w ciągłym ruchu, gdy zwierzę poszukuje pokarmu. Krety są żarłoka­mi i dziennie zjadają tyle pokarmu, ile waży połowa ich ciała.

WAŻNIEJSZE FAKTY I

___________________

Kretowate

Krety i desmany należą do rodziny Talpidae. Składa się na nią 29 gatunków zgrupowanych w 12 rodzajach.

Długość (głowa/tułów): Rozpiętość od 24-75 mm u kreta ryjówkowego do 180-215 mm u desmana rosyjskiego. Masa: rozpiętość od 12 g u kreta ryjówkowego do 550 g u desmana rosyjskiego.

Złotokrety

Złotokrety należą do rodziny Chrysochloridae. Występuje 18 gatunków

zgrupowanych w siedmiu rodzajach. Długość: od 70-85 mm u złotokreta Granta do 198-235 mm u złotokreta wielkiego.

 

 

 

 

 

224

 

 

patrz także

 

 

Zwierzęta i rośliny 54 - JEŻE Zwierzęta i rośliny 55 - RYJÓWKOWATE

 

 

Nietoperze

 

 

 

 

 

 

 


Nietoperze są jedynymi ssakami posiadającymi umiejętność aktyw­nego, trwałego latania. Można je spotkać na wszystkich kontynen­tach za wyjątkiem rejonów polar­nych oraz wysokogórskich.

 

W

iadomo, że nietoperze istnieją już co najmniej 50 milionów lat - odnaleziony prawie kompletny szkielet nietoperza, znanego jako Icaronycteris, jest datowany na okres eocenu. To zwierzątko o długości głowy i tułowia około 8 cm jest tak podobne do współ­czesnych nietoperzy, że nie dostarczyło naukow­com prawie żadnych informacji o tym skąd one pochodzą i jak posiadły zdolność lotu. Przy­puszcza się, że przodkami nietoperzy były jakieś niewielkie nadrzewne ssaki owadożerne.

Wygląd

Choć nietoperze znacznie różnią się między sobą wielkością i cechami zewnętrznymi, to nie można ich pomylić z jakimikolwiek innymi ssakami. Ich ciało pokrywa futerko jaśniejsze od spodu. Skrzy­dła mogą osiągać rozpiętość od 15 cm do 2 m i różnić się kształtem od długich i wąskich do krótkich i zaokrąglonych, lecz ich konstrukcja u wszystkich gatunków jest jednakowa.

Doskonale rozwinięte kończyny przednie skła­dają się z krótkiego i silnego ramienia oraz bar­dzo długiego przedramienia z jedną tylko kością -promieniową. Kciuk jest krótki, zwykle wyposa­żony w hakowaty pazur, podczas gdy pozostałe palce są wydłużone, stanowiąc konstrukcję, na której rozpięte są błony lotne. Błony owe przy-

A Kolonie nietoperzy liczą od kilkunastu do nawet 30 min osobników zwisających razem ze ścian i sufitu jaskiń lub innych kryjówek. W tej kolonii żyją razem nocki duże i podka-

twierdzone są poza tym do boków ciała, kości oraz ogona, którego długość różni się znacznie u różnych gatunków. Występująca u wielu nieto­perzy ostroga kostna pomaga rozpostrzeć błony w dół do ogona.

Błony lotne - w rzeczywistości podwójna war­stwa skóry - pozwalają zwierzęciu latać ruchem, w którym przednie i tylne kończyny pracują razem. Włókna mięśniowe oraz elastyczne pasma w skrzydłach umożliwiają złożenie ich wokół ciała nietoperza gdy ten nie lata.

Zwyczaje

Pomimo znacznej ilości gatunków oraz zamiesz­kiwania przez nie przeróżnych środowisk natural­nych, tryb życia większości nietoperzy jest ude­rzająco podobny. Prawie wszystkie są aktywne nocą, odpoczywając w dzień w kryjówkach, wi­sząc zwykle głową w dół - nietoperze w przewa­żającej większości nie budują gniazd.

Większość nietoperzy to istoty społeczne, jako że znaczną część roku spędzają w koloniach, jed­nakże kilka gatunków to samotnicy.

Nietoperze wyszukują sobie różne kryjówki dostosowane do swoich zmieniających się okre­sowo potrzeb. Kryjówki zimowe potrzebne są do snu zimowego czyli hibernacji, podczas gdy inne wykorzystywane są do odpoczynku dziennego w pozostałych porach roku. Często specjalne kry­jówki służą parzeniu się czy wychowywaniu mło­dych. Odpowiednie miejsca znajdywane są w jaskiniach, nieczynnych kopalniach, szczeli­nach skalnych czy dziuplach drzew. Stare budyn­ki zapewniają obfitość kryjówek - pęknięcia w ścianach, belki dachu, piwnice i podziemia czy nawet przestrzeń za starymi zasłonami. Duże nie­toperze owocożerne często spędzają dnie na otwartej przestrzeni, zwisając z gałęzi drzew.

Dużą część czasu wolnego od polowania nie­toperze poświęcają toalecie - lizaniu swoich membran lotnych, brzucha i klatki piersiowej, drapaniu futerka tylnymi kończynami czy czysz­czeniu pazurów.

Sprawność poruszania się na ziemi jest różna u różnych gatunków. Niektóre są prawie zupełnie bezradne, zdolne tylko do niezgrabnego pełzania. Inne składają skrzydła i mogą zupełnie sprawnie chodzić, wspinać się a nawet uciekać. Niektóre rudawki przeskakują z gałęzi na gałąź chwytając się ich pazurami.

Sen zimowy - hibernacja

W strefie umiarkowanej zimą nietoperze nie są w stanie zdobyć wystarczającej ilości pożywie­nia. Parę gatunków rozwiązuje ten problem mig­rując w cieplejsze strony, lecz przeważająca większość wynajduje kryjówki, zwane hiberna-culum, w których zapada w sen zimowy.

Miejsca snu zimowego muszą być wolne od przeciągów i czynników zakłócających spokój zwierząt, posiadać szorstkie ściany i stropy, do których nietoperze mogą się przyczepić, lub obfi­tować w szczeliny i zakamarki, w których mogą się ukryć. Temperatura nie powinna spadać poni­żej 0° C, a wilgotność powinna utrzymywać się na stosunkowo wysokim poziomie, aby zapobiec utracie wilgoci wskutek parowania.

Jesienią nietoperze wpadają w szał jedzenia, by zgromadzić wystarczające zapasy tłuszczu na

A Gacek wielkouchy jest gatunkiem szeroko rozprzestrzenionym w Europie. Olbrzymie uszy, porównywalne z długością ciała, wyos­trzają zmysł słuchu dla potrzeb echolokacji.

 

 

zimę. Zależnie od temperatury, ilości dostępnego pokarmu i przynależności gatunkowej nietoperze zaczynają gromadzić się w miejscach snu zimo­wego na przełomie października i listopada. Te z nich, które zimują wisząc zaczepione tylnymi kończynami o strop lub ściany, z ciałem oplecio­nym skrzydłami, grupują się zwykle w bardzo duże skupiska.

Odżywianie

Jakkolwiek większość nietoperzy jest owadożer-na, to preferencje w tym zakresie są indywidualną cechą gatunku. Zjadane są wszystkie rodzaje owadów latających - ćmy, motyle, chrząszcze, komary, muchy, ważki, świerszcze i pasikoniki a także pająki i wiele przeróżnych stawonogów.

Polowanie na owady w locie jest najczęstszą formą łapania zdobyczy. Nietoperze chwytają je albo bezpośrednio pyszczkiem, albo też skrzydła używane są jak siatka do zgarniania lecących owadów. Niektóre nietoperze zwijają swą błonę ogonową, wykorzystując ją jako worek do chwy­tania i przechowywania owadów. Zdobycz często pożerana jest w locie, lecz powoli latające gatun­ki, celem spożycia ofiary, zazwyczaj lecą do swych zwyczajowych „jadalni'".

W tropikach

Nietoperze owocożerne są mieszkańcami tropi­ków, jako że tylko w tym klimacie owoce dojrze­wają cały rok. Zjadają one także niektóre zielone części roślin i owady zamieszkujące pomiędzy i wewnątrz owoców. Owocożernymi nietoperza­mi Starego Świata są rudawkowate (Pteropopi-dae), zwane psami lub lisami latającymi, podczas gdy ich odpowiednikami w obu Amerykach są liścionosy (Megadermatidae).

 

 

 

 

 

 

 

^ Szkielet rudawki wielkiej (lisa latają­cego). Widoczne są długie kości ramion i szczególnie długie kości palców, wyko­rzystane do rozpina­nia błon lotnych. Mostek posiada wydatny grzebień do którego umocowane są silne mięśnie lotne. Poza tymi cechami, będącymi specjalnymi przysto­sowaniami do latania, nietoperze przypominają owadożerne takie jak ryjówki i krety.

 

Kość

promieniowa

 

 

Mostek   >. Obojczyk

 

Łopatka

 

Ramię

 

Drugi palec

 

Czwarty palec


< >Nietoperze są jedynymi rodzimymi ssakami na Nowej Zelandii, Hawajach i Azorach.Szarpany lot karlika malutkiego (P/p/s-trella pipistrella) zainspirował powszech­ną angielską nazwę nietoperzy „mysz trzepotliwa". Znane nam określenie „mysz latająca" pochodzi od nocka duże­go {My ot i s myotis), którego głowa fak­tycznie przypomina nieco głowę myszy.Tętno nocka dużego {Myotis myotis) wynoszące w czasie lotu około 880 ude­rzeń na minutę spada w okresie snu zimo­wego do zaledwie 18-80 uderzeń na min.Głowa brodawkonosa {Rhinopoma microphyiium) była symbolem mądrości w starożytnym Egipcie.Najmniejszym ssakiem jest nietoperz -prawdopodobnie owadożerny Craseony-cteris thonglogyai - jedyny przedstawiciel rzędu Craseonycteńdae. Rozpiętość jego skrzydeł wynosi 15 cm a ciężar zaledwie 1,5 grama.

Mięśnie uda

 

 

 

Mięśnie piersiowe

 

Ostroga


m

Ogon

 

 

Stopa

 

iii

 

 

 

Kolano

 

 

Piąty palec

 

jff

A Widok i przekrój rudawki wielkiej, uwidaczniają­cy strukturę skrzydła i położenie mięśni. Kciuk wystaje przed krawędź skrzydła. Zwierzę używa go do wspinania się. Błona lotna jest zamocowana do przednich i tylnych kończyn. Ostroga pomaga roz­postrzeć błonę w dół do ogona. Nietoperze latają sposobem przypominającym pływanie.

 

 

 

 

 

Niektórzy przedstawiciele obu tych rodzin zja­dają nektar i pyłek kwiatowy, zapylając przy oka­zji liczne rośliny. Podobnie jak owocożercy, gatunki żywiące się nektarem i pyłkiem zamiesz­kują głównie strefę tropikalną. Ich głowy są wydłużone i spiczaste a języki na tyle długie, aby mogły sięgnąć dna kwiatu.

Drapieżnicy

Tylko niewielka liczba nietoperzy to gatunki typowo drapieżne. Polują one głównie na inne drobne ssaki, na przykład myszy, a także na nie­wielkie ptaki, żaby i jaszczurki. Ich duże. dobrze wykształcone kły służą do uśmiercania ofiar.

Dwa gatunki nietoperzy z rodziny rybaków (Noctilionidae) żywią się rybami. Ich duże. silne

 

 

 

▼ Nietoperze owocożerne wzbogacają swo­ją dietę o zielone części roślin, a niektóre ga­tunki jedzą także drobne owady,

stopy zaopatrzone są w wyjątkowo długie pazury, którymi przeczesują powierzchnie stawów czy wolno płynących rzek przebijając ryby. Łowione są ryby do ok. 8 cm długości, które zaraz po zła­paniu są przenoszone z pazurów do pyszczka.

Trzy gatunki z rodziny wampirowatych (Des-modontidae) żywią się wyłącznie krwią ptaków i ssaków. Występują w obu Amerykach od Mek­syku na północy po północną Argentynę na połu­dniu. Żerują przecinając skórę ofiar zębami prze­kształconymi w cienkie i ostre blaszki i zlizując ^ Nietoperz nektarożerny żeruje na kwiecie agawy zapylając go jednocześnie. Nietoperze te zjadają także owady. Ich długie języki umożliwiają dotarcie do głębszych warstw kwiatu celem zdobycia nektaru. Za dnia grupują się w zagłębieniach skalnych bądź dziuplach drzew.

wypływającą krew. W ich ślinie występuje sub­stancja obniżająca krzepliwość krwi, jednak z uwagi na wymiary zwierzątka strata krwi nie bywa specjalnie niebezpieczna dla ofiary. Nie­stety, nietoperze te przenoszą wściekliznę, tak więc ich ukąszenie może być bardzo groźne.

Rozpoznawanie terytorium

Większość nietoperzy rozpoznaje terytorium, na którym regularnie poluje. Po terenie tym zwykle poruszają się one ustalonymi trasami.

Echolokacja

Choć jedynie rudawkowate posiadają oczy przy­stosowane do widzenia przy słabym oświetleniu, to jednak przeważająca większość nietoperzy żeruje nocą. Zmysły powonienia i słuchu są nie­źle rozwinięte u większości gatunków i z pewno­ścią odgrywają rolę przy lokalizacji pożywienia. Jednakże najszerzej używanym do odnajdywania zdobyczy oraz najbardziej wyrafinowanym i zdu­miewającym ze zmysłów, którymi obdarzone są nietoperze, jest zmysł echolokacji. Zasada echo­lokacji jaką posługują się nietoperze jest podobna do tej wykorzystanej w radarze czy sonarze. Zwierzę emituje przez nos i pyszczek serię dźwięków, większość w paśmie ultradźwięko­wym, a więc niesłyszalnych dla człowieka. Dźwięki te po odbiciu od lokalizowanego obiek­tu, ruchomego lub nie, wracają jako echo do nie­toperza. Interpretując echo, zwierzę tworzy obraz swojego otoczenia, określając położenie, wiel­kość i gęstość otaczających je obiektów. Inter­pretacja ta potrafi być na tyle subtelna, że pewne gatunki nietoperzy są w stanie wykryć drut o średnicy mniejszej niż 1 mm. Rybaki (Noctilio­nidae), polujące na ryby, lokalizują je na podsta­wie fali dźwiękowej odbitej od drobnych zmarsz­czek na powierzchni wody wywołanych przez potencjalne ofiary.

Rozmnażanie

Większość nietoperzy raz do roku wydaje na świat jedno tylko młode. Kilka gatunków rodzi bliźnięta, a tylko dwa gatunki z rodzaju Lasiurus z rodziny mroczkowatych (Vespertilionidae), zamieszkujące od Ameryki Środkowej po płd. Kanadę, mają w miocie 3 do 4 młodych. Także tylko nietoperze z tego rodzaju, oraz występujący w Polsce mroczek posrebrzany (Vespertilio murinus), posiadają aż 4 funkcjonujące sutki.

 

 

 

W strefie tropikalnej młode nietoperze mogą rodzić się w dowolnej porze roku. W klimacie umiarkowanym kopulacja odbywa się jesienią lub zimą (u gatunków najsprawniej latających

m

o co

Rudawka wielka i jej długouchy kuzyn z tej samej rodziny spędzają dnie zwisając z drzew głową do dołu z błonami lotnymi zło­żonymi wzdłuż tułowia.

zaobserwowano kopulację w locie!), natomiast młode rodzą się dopiero na wiosnę, gdy można zdobyć wystarczającą ilość pożywienia.

Nietoperze strefy umiarkowanej nie łączą się w trwałe pary, zarówno samce jak i samice parzą się z wieloma partnerami. Kopulacja często ma miejsce na zimowisku; samce wędrują wokoło, budząc samice, z którymi chcą się połączyć.

Sprzyjające warunki

Samce produkują spermę w lecie i zarówno one jak i zaplemnione samice mogą przechowywać zdolne do zapłodnienia nasienie do 7 miesięcy. Ta niespotykana u innych ssaków cecha pozwala na odłożenie czasu zapłodnienia w stosunku do zaplemnienia, aż do momentu gdy warunki ze­wnętrzne będą sprzyjały narodzinom młodych.

U niektórych gatunków jajo jest zapładniane natychmiast po kopulacji, lecz nie zagnieżdża się

 

 

 

 

 

 

 

mr

od razu w ścianie macicy, przez co uzyskiwany jest taki sam efekt. Czas trwania ciąży może zmieniać się tym sposobem dowolnie od 45 dni do 10 miesięcy, zależnie od tego w jakiej porze roku doszło do kopulacji. Niedługo po przebu­dzeniu się ze snu zimowego samice zdążają do kryjówek porodowych, w których łączą się w grupy liczące nawet kilka tysięcy osobników.

Urodziny w dzień

Młode zazwyczaj rodzą się w dzień. Poród u nie­których gatunków ma miejsce gdy samica zwisa głową w dół, jednakże u większości samica w tym czasie przyczepia się do ściany w odwrot­nej, a więc nieco nienaturalnej dla nietoperza, pozycji. Młode podczas porodu jest łapane do worka utworzonego przez zwiniętą błonę ogono­wą. Co niezwykłe wśród ssaków - najpierw wy­chodzą tylne kończyny zwierzęcia.

Zaraz po urodzeniu samica liże ślepe, skąpo owłosione młode, które w tym czasie wydaje

► Grupa nowo narodzonych nieto­perzy stłoczonych w gnieździe. Młode rodzą się pra­wie nagie i bezradne lecz szybko rozwijają się, ucząc się chodzić, wspinać i w końcu latać. Większość gatunków uzyskuje dojrzałość płciową w ciągu roku od urodzenia.

^ Kształt nosa tego przedstawiciela pod-kowcowatych wiąże się z emitowaniem prze­zeń ultradźwięków na potrzeby echolokacji.

szczebioczące dźwięki wysokiej częstości, co pomaga matce rozpoznać później własne dziecko. Chociaż całkowicie bezradne, młode wielu gatun­ków może ważyć po urodzeniu nawet połowę tego co dorosły osobnik.

Nowo narodzony nietoperz zaczyna ssać pra­wie natychmiast. Młode są karmione aż do uzy­skania przez nie całkowitej niezależności. Okres ten jest różny u różnych gatunków, najdłużej kar­mią samice wampirów - aż 9 miesięcy.

Opieka nad potomstwem

Nietoperze owadożerne zostawiają swe młode w specjalnych kryjówkach na czas polowania. Zapewnia im to maksimum manewrowości i szybkości podczas łowów. Pomimo olbrzymiej ilości młodych zgrupowanych w jednym miejscu, samice wydają się nie mieć najmniejszych trud­ności w odnalezieniu swego dziecka.

Zaniepokojone nietoperze mogą przenieść swoje „przedszkola". Podczas ewakuacji młode trzymają się zębami mlecznymi uwstecznionego sutka na brzuchu matki (sutki czynne mieszczą się na piersi) i wczepiają się w matczyne futro dobrze rozwiniętymi stopami oraz kciukiem zaopatrzonym w pazur.

Młode rozwijają się szybko, ich oczy otwierają się między 3 a 10 dniem od urodzenia a futerko zaczyna rosnąć już w pierwszym tygodniu życia. Szybko opanowują umiejętność chodzenia i wspinania się. Młode małych nietoperzy uczą się latać niedługo potem - od 3 do 5 tygodni w za­leżności od gatunku. Duże rudawkowate nie są zdolne do lotu aż do trzeciego miesiąca życia.

Młode są uczone latania i polowania przez ich matki i do czwartego miesiąca życia są już prawie zupełnie dorosłe, z wyjątkiem tego, że nie mają typowego dla dorosłych osobników futerka. Peł­ną dojrzałość uzyskują do drugiego roku życia.

Nietoperze przeżywają najczęściej 5 do 10 lat, maksymalnie do około 20 - 24. Często przemie­rzają stosunkowo duże dystanse (do 50 km dzien­nie). Amerykański gatunek mroczek srebrny (Lasurus cinereus) potrafi odbywać wędrówki sięgające 4000 km - zalatuje nawet na Islandię.

WAŻNIEJSZE FAKTY j

Nietoperze należą do rzędu rękoskrzydłych {Chiroptera). Składają się nań 2 podrzędy z 19 rodzinami, 187 rodzajami i 951 gatunkami.

Podrząd Megachiroptera

rodzina: Rudawkowate (Pteropopidae) ok. 175 gatunków w 44 rodzajach

Podrząd Microchiroptera

rodziny:

Brodawkonosy {Rhinopomatidae) 3 gatunki w jednym rodzaju

 

Craseonycteridae - jeden gatunek

 

Upiorowate {Emballonuridae) ok. 50 gatunków w 13 rodzajach

Ryba ki {Noctilionidae) 2 gatunki w jednym rodzaju

Nyctehdae 12 gatunków w jednym rodzaju

Lironosy {Megadermatidae) 5 gatunków w 3 rodzajach

Podkowcowate {Rhinolophidae) ok. 70 gatunków w jednym rodzaju

Hipposideridae 61 gatunków w 9 rodzajach

Liścionosy (PhyUostomatidae) ok. 140 gatunków w 47 rodzajach

Mormoopidae 8 gatunków w 2 rodzajach

Wampiry (Desmodontidae) 3 gatunki w 3 rodzajach

 

Natalidae - 8 gatunków w jednym rodzaju

 

Furipteridae - 2 gatunki w 2 rodzajach

 

Thyropteridae 2 gatunki w jednym rodzaju

 

Myzopodidae - jeden gatunek

 

Mroczkowate {Vespertilionidae) ok. 320 gatunków w 42 rodzajach

Mystacynidae 2 gatunki w jednym rodzaju

Molosy {Molossidae) 91 gatunków w 12 rodzajach

 

 

 

 

 

228

 

 

patrz także

 

 

Zwierzęta i rośliny 55 - RYJOWKOWATE Zwierzęta i rośliny 92 - SZYBUJĄCE SSAKI

 

 

Zające

 

 

 

 

 

 

 


Około dwudziestu gatunków zajęcy istniejących obecnie na świecie zasiedla różnego rodzaju środowiska. Występują one na otwartych przestrzeniach Arktyki, na skwarnych, suchych pustyniach, preriach i trawiastych łąkach oraz w wielu typach obszarów leśnych.

 

P

rzodkowie współczesnych zajęcy żyli oko- 8 ło 50 milionów lat temu. Pierwsi systema- m tycy zaliczali zające do gryzoni, z uwagi na występowanie dużych siekaczy i ich roślinożer-ność. Na początku tego stulecia dane paleontolo­giczne wykazały jednak, że zające i gryzonie nie są ze sobą spokrewnione. Obecnie zające wraz z królikami i szczekuszkami tworzą osobny rząd ssaków nazywany zajęczakami lub zającokształt-nymi (Lagomorpha). W rzędzie.tym znajduje się około 60 gatunków zwierząt, które są bardzo jed­norodne pod względem morfologicznym.

Charakterystyka

Zające są niewielkimi ssakami o długości ciała, w zależności od gatunku, od 40 do 75 centymet­rów. Są dość bezbronne i dlatego padają często ofiarą drapieżników. Na szczęście natura wypo­sażyła zające w bardzo dobrze rozwinięty zmysł słuchu i węchu, dzięki którym mogą szybko i łatwo zauważyć niebezpieczeństwo. Posiadają także długie tylne nogi i gibkie ciało, umożliwia-

▼ Afrykański Lepus capensis sfotografowa­ny w nocy. Większość gatunków zajęcy to zwierzęta aktywne wieczorem i o świcie. Resztę doby spędzają schowane w kępach roślinności lub pod gałęziami.

jące bardzo szybki bieg, a co za tym idzie sku­teczną ucieczkę przed drapieżnikami. Niektóre zające na krótkich dystansach mogą biec z pręd­kością do osiemdziesięciu kilometrów na godzi­nę. W biegu wykonują skoki dochodzące do sześ­ciu metrów długości i pokonują przeszkody o wysokości prawie dwóch metrów.

Oczy zająca są duże i wypukłe - przystosowa­ne do widzenia w nocy i o zmroku. Umieszczone są one w górnej części czaszki po obu stronach głowy, co pozwala zwierzęciu obserwować duży wycinek otoczenia. Duży kąt widzenia i moż­liwość kręcenia głową sprawiają, że siedzący na otwartej przestrzeni zając może łatwo dostrzec zagrażające mu niebezpieczeństwo.

Chociaż zające nie są zwierzętami towarzys­kimi i nie żyją w stadach, mogą ostrzegać się o niebezpieczeństwie uderzając w ziemię tylnymi łapami. Spodnie części stóp pokryte są długimi, grubymi włosami. Dzięki temu zające mogą po­ruszać się po każdym podłożu - po ubitej ziemi, śniegu i luźnym piasku - ich kończyny mają zawsze dobrą przyczepność.

Większość gatunków zajęcy żyje na otwartych przestrzeniach, rysunek i ubarwienie futra muszą 4$ Górskie zające z Arktyki mają białe futro w ciągu całego roku, nawet wtedy gdy znika śnieg. Zające te są nazy­wane zającami śnieżnymi.

▼ Zając europejski (szarak) w biegu. Zające są większe niż króliki i mają mocniejsze tylne nogi. Mogą biec z prędkością 80 kilometrów na godzinę.

być zatem dobrze wkomponowane w otoczenie. Doskonałym przykładem maskującego charak­teru ubarwienia jest amerykański i europejski zając bielak - w okresie lata ich futro jest szaro­bure, a zimą białe. Zamieszkujące rejony Arktyki zające polarne również zmieniają swoje szare let­nie futro na białe - zimowe.

▼ Młode zajączki w oczekiwaniu na matkę śpią lub odpoczywają schowane w trawie. Matka zostawia je same na cały dzień i wraca dopiero w nocy.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


 

ZAJĄCE

 

 

 

 

 

 

▼ Uszy zamieszkującego gorące pustynie zająca wielkouchego wypromieniowują nad­miar ciepła, co pozwala zwierzęciu utrzymać prawidłową temperaturę ciała, chroniąc go przed przegrzaniem.

 

 

 

Środowisko

Większość gatunków zajęcy zamieszkuje otwarte przestrzenie porośnięte trawami - arktyczną tun­drę, krzaczaste półpustynie Arizony albo zielone europejskie łąki. Zające amerykańskie można często spotkać w lasach iglastych, a zające euro­pejskie w prześwietlonych lasach liściastych i wśród zadrzewień. Areały osobnicze są niewiel­kie, ich wielkość zależy od gatunku zająca i miej­sca jego bytowania. Zające nie są zwierzętami terytorialnymi i kilka osobników tego samego gatunku może przebywać koło siebie bez wza­jemnych nieporozumień.

W przeciwieństwie do królików zające nie ko­pią nor i nie żyją pod ziemią, chociaż niektóre gatunki zajęcy mogą czasami chronić się w no­rach opuszczonych przez inne zwierzęta. Amery­kański gatunek zająca, Lepus californicus, kopie czasami krótkie, płytkie nory w ziemi, aby zna­leźć w nich schronienie przed wysokimi tempe­raturami panującymi na pustyni. Zające polarne i zające amerykańskie wkopują się w głęboki śnieg, chroniąc się w ten sposób przed wiatrem i zimnem. Jednakże większość zajęcy odpoczywa i śpi schowana gdzieś w kępach roślinności lub pod gałęziami, zwykle wygrzebując sobie płytkie zagłębienia w podłożu.

Pokarm

Zające są zwierzętami aktywnymi w ciągu całego roku i w ogromnej większości prowadzą nocny tryb życia. O zmierzchu opuszczają swoje dzien­ne legowiska i w poszukiwaniu pokarmu poru­szają się ustalonymi trasami w obrębie swojego areału osobniczego.

Są one roślinożercami, a ich układ pokarmowy jest przystosowany do trawienia dużych ilości po­karmu. Zwierzęta te wytwarzają dwojakiego ro­dzaju odchody - miękkie i otoczone śluzem pochodzące z jelita ślepego, które są zjadane oraz twarde i suche, które są pozostawiane. Miękkie odchody są powtórnie trawione co sprzyja lep­szemu wykorzystaniu składników odżywczych zawartych w zjadanej roślinności. Zjawisko to nazywamy cekotrofią.

Głównym składnikiem diety zajęcy są trawy i rośliny zielne. Zjadają również gałązki drzew i krzewów, korę, świeże pędy i łodygi, nasiona oraz owoce, a także suche części roślin. Zgry­zanie przez zające drzewek owocowych w wielu rejonach jest wielkim problemem, który spędza sen z powiek sadownikom. Zające kalifornijskie oraz północne zające amerykańskie są często opi­sywane z tego powodu jako wielkie szkodniki. W literaturze można również znaleźć doniesienia o kilku gatunkach zajęcy, które zabijają i zjadają myszy i norniki. Zające polarne, które lubią mię­so, wyjadają je z pułapek zastawianych na lisy.

Rozmnażanie

Zające nie są tak płodnymi zwierzętami jak ich pobratymcy, króliki, ale mimo to ich rozrodczość jest stosunkowo wysoka. Niektóre gatunki mogą rozmnażać się przez cały rok. inne mają ściśle określone pory rozrodu. Wiele gatunków rodzi potomstwo trzy albo cztery razy w jednym sezo­nie, a w miocie może być jednorazowo od jed­nego do sześciu młodych.

Wczesnowiosenne zachowania rozrodcze sam­ców zająca europejskiego są bardzo charakte­rystyczne. To od nich pochodzi określenie „szalo­ny jak marcowy zając'", gdyż zwierzęta te w tym okresie są szczególnie aktywne i podniecone. Samce toczą ze sobą potyczki, uderzając się przednimi łapami, co wygląda jak walki bokse­rów. Wzajemne kopanie się zajęcy tylnymi odnó­żami jest związane raczej z odpędzaniem przez samice zbyt natarczywych samców. Walki i go­nitwy zajęcy mają miejsce zwykle wiosną, ale do kopulacji dochodzi również w innych okresach sezonu rozrodczego.

Młode zajączki rodzą się stosunkowo dobrze rozwinięte i nie są tak niedołężne jak młode kró­liki. Niewątpliwie jest to związane z przyjściem na świat na powierzchni, gdzie nie chroni ich bez­pieczna nora. Młode zajączki od pierwszych chwil swego życia są pokryte futerkiem i widzą. Rozwijają się szybko i już w kilka godzin po urodzeniu mogą się samodzielnie poruszać.

Gdy młode są mniej więcej w trzecim dniu życia, samica pozostawia je same na cały dzień. O zmierzchu rodzina znowu się zbiera i samica opiekuje się młodymi.

Młode zajączki rosną bardzo szybko. Nie osią­gają jednak dojrzałości płciowej tak szybko jak króliki, które mogą rozmnażać się już w wieku

A Na wiosnę samce zająca europejskiego walczą między sobą o samice kopiąc się i uderzając przednimi kończynami. Walki te wyglądają jak pojedynki kickbokserów.

pięciu miesięcy. Większość gatunków zajęcy, przystępuje do rozrodu po skończeniu pier­wszego roku życia.

Gatunki zagrożone

Mimo. że człowiek poluje na zające, aby pozys­kać ich mięso i skóry (choć nigdy nie miały one dużej wartości handlowej), łowiectwo nie przy­czyniło się do wyginięcia żadnego gatunku z tej grupy i nie spowodowało zdziesiątkowania po­pulacji zajęcy. Jednak na wielu obszarach obser­wuje się spadek liczebności tych ssaków. Na przykład w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat w wielu częściach Europy spadła znacznie liczeb­ność zajęcy europejskich. Wiąże się to niewąt­pliwie ze zmianami w uprawie roli, zabijaniem młodych zajęcy przez maszyny rolnicze oraz zgubnym wpływem pestycydów.

W Stanach Zjednoczonych znacznie zmalała liczebność zająca kalifornijskiego i zająca ame­rykańskiego w związku ze zmianami jakie zaszły w ich środowisku. Niektóre dalekowschodnie ga­tunki zajęcy, na przykład jarkand i zając chiński, są bardzo nieliczne.

WAŻNIEJSZE FAKTY

 

Zające należą do rzędu Lagomorpha i rodziny Leporidae.

Jeden rodzaj liczy 21 gatunków.

Wielkość: długość ciała 40 - 75 cm

Przykładowe gatunki:

Zając europejski [Lepus europaeus)

Zając amerykański (L. americanus)

Za\ąc chiński [L. sinensis)

Zając kalifornijski (L. californicus)

Zając bielak (L. timidus)

 

 

 

 

 

230

 

 

patrz także

 

 

Zwierzęta i rośliny 59 - KRÓLIKI I SZCZĘKUSZKI Zwierzęta i rośliny 63 - GRYZONIE MAROWATOPODOBNE

 

 

Gryzonie wiewiórkopodobne

 

 

 

 

^ W Azji, Europie

i Ameryce Północnej      g

występuje 12 gatun-       8

ków świstaków.              m

 

A Wiewiórka pos­polita (Sciurus vulgaris) jest zwie­rzęciem powszech­nie spotykanym w Europie. Na zdjęciu przedstawiciel odmiany czarnej, zwanej też górską.


W obecnych czasach na świecie występuje prawie 400 gatunków zwierząt wiewiórkopodobnych. Należy do nich siedem grup gryzoni, które często łączy jedynie podobny układ mięśni żuchwy. Dzięki swym zdolnościom przystosowawczym ssaki te skolonizowały prawie wszystkie środowiska na Ziemi.

 

N

ajstarsze szczątki kopalnych gryzoni pochodzą z górnego paleocenu sprzed 60 milionów lat. Prymitywne gryzonie były podobne do wiewiórek, na przykład rodzaj Paramy s, i podobnie jak ich dzisiejsi krewni były zróżnicowane pod względem wielkości ciała, od małej myszy do bobra. Aplodontia rufa (tak zwany bóbr górski, chociaż niezbyt przypomina swym wyglądem typowego bobra i jest bardziej spokrewniony z nornikami) - gatunek wystę­pujący wzdłuż północnych wybrzeży Pacyfiku w Ameryce Północnej, jest najbliższym obecnie żyjącym krewnym tych pradawnych gryzoni. Ewolucyjni przodkowie większości ssaków wie­wiórkopodobnych znajdują się wśród zwierząt żyjących około 25-30 milionów lat temu.

Wśród gryzoni jest siedem grup zwierząt po­dobnych do wiewiórek: wiewiórkowate. bobry. < .,bobry górskie", gofery, wiewiórolotki. postrzał- n ki, szczuroskoczki. W rzeczywistości jedyną ce­chą, która tak naprawdę je łączy, jest pry mityw­ny, wspólny dla tych wszystkich ssaków typ układu mięśni żuchwy.

Wiewiórkowate

Rodzina wiewiórkowatych jest największą i naj­bardziej zróżnicowaną grupą gryzoni prowadzą­cych dzienny tryb życia, co jest niezwykłe wśród tych niewielkich ssaków. Oprócz wiewiórek na­ziemnych (susły), nadrzewnych i latających do tej rodziny zaliczane są świstaki, pieski prerio we i pręgowce. Ssaki te można spotkać w większości typów środowisk świata - od bujnych lasów tro­pikalnych po lasy strefy umiarkowanej, od wyso­kich gór po otwarte tereny trawiaste i pustynie -a mają one swoje domy w tak różnorodnych miejscach jak szczytowe gałęzie drzew i głębokie nory, nawet do czterech metrów, pod powierzch­nią ziemi.

Wszystkie te zwierzęta wykazują adaptacje przystosowujące je do ich środowiska. Wiewiór­ki nadrzewne, które żyją przeważnie w koronach drzew, mają ostre pazury, aby mogły trzymać się pnia, gdy po nim biegają w górę i w dół oraz pu­szyste ogony pozwalające im utrzymywać rów­nowagę i służące jako ster w czasie długich sko­ków z gałęzi na gałąź. Ogon jest także pomocny w czasie skakania po ziemi, a owinięty wokół korpusu pozwala utrzymać ciepło w czasie snu. Wiewiórki nadrzewne są rozprzestrzenione na całym świecie, dużo ich gatunków spotyka się w centralnej części Ameryki i południowo-wschodniej Azji.

Wiewiórki latające, mogące pokonywać lotem ślizgowym między drzewami odległości docho­dzące nawet do 100 metrów, mają fałdy skórne po bokach ciała rozpościerane w czasie lotu. Ssaki te spotyka się głównie w lasach tropikal­nych południowo-wschodniej Azji. W Polsce szczątki takiej latającej wiewiórki - polatuchy P ter omy s - pochodzące z górnego miocenu, zna­leziono w Opolu.

Susły i inne naziemne gryzonie z tej grupy wyglądem przypominają swoich nadrzewnych kuzynów, ale mają krótsze uszy i ogony, które w dodatku są mniej puszyste. Większość z nich żyje w podziemnych norach, mają więc krótkie, mocne nogi, szczególnie kończyny przednie. Wyposażone są w duże stopy i duże pazury przy­stosowane do rozgrzebywania ziemi. Większość gatunków pustynnych posiada owłosione spody stóp, umożliwia im to poruszanie się po gorącym piasku chroniąc skórę przed oparzeniem. Wie­wiórki naziemne spotyka się w terenach otwar­tych Ameryki Północnej, Europy, Azji i Afryki. Naziemnymi gatunkami z rodziny wiewiórek są na przykład susły, rozpowszechnione w Środko­wo-Wschodniej Europie.

 

 

 

 

_, aft «w

 

mm


Świstaki i pieski preriowe prowadzą również naziemny tryb życia i kopią nory. Generalnie ma­ją one masywniej szą budowę i są większe niż ich krewniacy z tej rodziny..Mają krótkie, silne nogi i znacznie krótsze i mniej puszyste ogony, stano­wiące zaledwie jedną trzecią długości ciała. Pieski preriowe wyglądem przypominają śwista­ki, lecz są mniejsze i delikatniejsze. Ich krótkie ogony mogą być białe lub czarno zakończone i nie są puszyste. Gatunki świstaków i pieski pre­riowe występują na północnej półkuli w obrębie strefy umiarkowanej, głównie na terenach gór­skich i otwartych równinach, pieski preriowe występują wyłącznie w pasie Wielkich Równin w Stanach Zjednoczonych.

Mały, żyjący w lasach, pręgo wiec ma duże, wewnętrzne worki policzkowe, w których prze­nosi nasiona i orzechy. Pręgowce występują tyl­ko w Azji i Ameryce Północnej.

Wiewiórki nadrzewne budują swoje gniazda wśród gałęzi, czasami powiększają już istniejące gniazda ptaków, dodając więcej gałązek i wy­ściełają je suchą trawą i mchem. Niektóre wie­wiórki naziemne zakładają legowiska w stertach kamieni lub w gęstym poszyciu - na przykład pręgowce budują gniazda wśród skał, między powalonymi pniami drzew - ale większość ich gatunków zamieszkuje nory, które same sobie wykopują. Nory te mogą być bardzo obszerne. Na przykład świstaki generalnie żyją w kolo­niach liczących około 50 osobników w jednym olbrzymim systemie nor i korytarzy. Pieski pre­riowe to zwierzęta mające bardzo rozbudowany system socjalny - żyją w grupach rodzinnych, tworząc kilkutysięczne kolonie w jednym miej­scu. Ich podziemne „miasta" mogą zajmować obszar 65 hektarów. Otwory wejściowe są chro­nione przed zalaniem wodą deszczową przez spe­cjalne nasypy ziemne.

Zwyczaje pokarmowe

Głównym rodzajem pokarmu wiewiórek są na­siona i orzechy, zjadają one również inne części roślin i grzyby, owady, a także jaja ptaków, pisk­lęta i małe gady. Wiewiórki naziemne zjadają nisko rosnące rośliny, które występują w ich śro­dowisku. Pieski preriowe żerują w bezpośrednim otoczeniu swoich kolonii. Wyjadają one wysokie rośliny po to, aby polepszyć pole widzenia wokół nor i zlikwidować ewentualne kryjówki dla skra­dającego się drapieżnika.

 

 

 

 

Wiewiórki z wiekiem stają się ekspertami w otwieraniu orzechów laskowych. Dzięki doświadczeniu polepsza się technika ich otwierania (1-3) i w końcu młoda wiewiórka otwiera orzech wykorzystując naturalny przebieg włókien w łupinie.

 

Wiewiórki jedzą przytrzymując pokarm przednimi łapkami, siedząc na tylnych kończy­nach. Ich przednie siekacze rosną bez przerwy w ciągu całego życia. Wiele wiewiórek chowa < pokarm, na przykład żołędzie, w ziemi. Ponie- n waż zwierzęta często zapominają o zrobionych zapasach, przyczyniają się do rozsiewania roślin.

Wiele naziemnych gatunków z tej grupy zapa­da w sen zimowy, szczególnie te z półkuli pół­nocnej. Niektóre z nich, na przykład świstaki, bardzo intensywnie żerują na jesieni i wytwarza­ją duże zapasy tłuszczu w swoim ciele, inne (prę­gowce i niektóre gatunki susłów) robią zapasy pożywienia w swoich norach i korzystają z tego pokarmu w przerwach w czasie hibernacji. Wie­wiórki nadrzewne nie zapadają w sen zimowy, ale okresy szczególnie zimnej pogody przeczeku­ją w swoich gniazdach.

Kojarzenie par ma miejsce po hibernacji albo na wiosnę u gatunków zamieszkujących strefy umiarkowane. Zaloty zajmują, w zależności od gatunku, 21-40 dni. Młode rodzą się ślepe, gołe i są niedołężne. Wielkość miotu też jest zróżnico­wana - od jednego, dwóch młodych aż do dzie­więciu, niektóre gatunki mają kilka miotów ^ Grupa piesków preriowych. Nazwa tych zwierząt pocho­dzi od charaktery­stycznego brzmienia głosu alarmowego, przypominającego szczeknięcie psa.

w ciągu roku. Potomstwo większości gatunków rozwija się dosyć szybko, sierść rozwija się do połowy drugiego tygodnia ich życia,* zaczynają widzieć do trzeciego - czwartego tygodnia życia. Młode opuszczają rodzinne gniazdo w wieku sześciu, siedmiu tygodni i wkrótce potem stają się niezależne od rodziców. Opieka rodzicielska najdłużej trwa u wiewiórek latających, nawet do dziesięciu tygodni. Dojrzałość płciową osiągają w drugim roku życia, jednak największe świstaki nieco później.

„Bóbr górski"

Ten niewielki ssak łożyskowy (długość ciała 30­41 centymetrów) z krępym ogonem nie jest ani bobrem, ani nie preferuje środowisk górskich. Jest spotykany wyłącznie wzdłuż zachodnich wybrzeży Ameryki Północnej, od południowych

 

 

 

 

A Puszysty ogon wiewiórki pomaga jej utrzymać równowa­gę na cienkich gałązkach. W zimie stanowi on również swojego rodzaju kołderkę.

 

► Wiewiórka szara buduje na drzewach kilka gniazd, z któ­rych okazjonalnie korzysta. W zimie w jednym gnieździe może przebywać kilka wiewiórek.


rejonów Kolumbii Brytyjskiej po Kalifornię. Środowiskiem życia tego gatunku są nisko poło­żone lasy z gęstym podszytem.

Jest to ssak prowadzący nocny tryb życia, któ­ry kopie obszerne nory w suchej ziemi. System podziemnych korytarzy jest bardzo rozbudowa­ny, ma on wiele otworów wejściowych prowa­dzących do labiryntu tuneli i komór noclego­wych, defekacyjnych i magazynów pokarmu. Bóbr górski jest gatunkiem roślinożernym, prze­bywając na powierzchni zjada tylko mały kawa­łek rośliny, a jej większą część wciąga do nory. Ssak ten potrafi niezbyt zręcznie wspinać się na drzewa nawet do wysokości siedmiu metrów i tam odgryza małe gałązki, z którymi schodzi po pniu głową w dół do swojej nory. Chociaż maga­zynuje pokarm w norach, bóbr górski nie zapada w sen zimowy. Bobry górskie osiągają dojrzałość płciową w drugim roku życia, łączenie się w pary ma miejsce w sześciotygodniowym okresie pod koniec zimy lub na początku wiosny. Samica ro­dzi tylko raz w ciągu roku od dwóch do pięciu młodych, które usamodzielniają się w ósmym ty­godniu życia, ale nie są wyganiane z nory aż do nadejścia jesieni.

Gofery

Gofery większą część swojego życia spędzają pod ziemią w swoich norach. Występują one w Ameryce Północnej od Kanady do Panamy. W granicach swojego zasięgu spotkać je można w każdym typie środowiska, pod warunkiem oczywiście, że mogą w nim kopać nory.

Są to zwierzęta bardzo dobrze przystosowane do podziemnego trybu życia - mają krępe ciało, krótkie nogi i bardzo wrażliwy na bodźce doty­kowe krótki ogon, prawie pozbawiony włosów. Ich kończyny przednie są zaopatrzone w silne, nadające się do kopania w ziemi, pazur}-. Gofery podczas robienia podziemnych korytarzy używa­ją również swoich zakrzywionych siekaczy. Wargi za siekaczami mogą być zamykane, dzięki temu ziemia nie dostaje się do jamy gębowej, stąd też gofery mają zęby zawsze na wierzchu. Ponieważ w czasie kopania pazury i zęby się ścierają, rosną one w nieprawdopodobnie szyb­kim tempie - u niektórych gatunków nawet jeden milimetr dziennie.

 

A Wiewiórolotki z zachodniej Afryki potrafią latać tak jak latające wiewiórki, jednak tworzą one odrębną rodzinę. Na powyższej ilustracji Anomalurus peli.

 

 

 

m

Gofery mają zewnętrzne kieszenie skórne na obu stronach pyszczka, ciągnące się od policz­ków do ramion. Służą one do przenoszenia po­karmu do nory. Ich podziemne nory są bardzo rozbudowane, ciągną się one głęboko pod ziemią i są systemem korytarzy i komór o różnym prze­znaczeniu - defekacyjnym, gniazdowym i ma­gazynowania zapasów pokarmowych. Niektóre korytarze są usytuowane bardzo płytko pod zie­mią - siedząc w nich gofery podgryzają korzenie i bulwy roślinne.

Gofery są ssakami żyjącymi samotnie, często są agresywne podczas obrony swojego teryto­rium, w którym znajduje się nora. Wielkość tery­torium jest różna, zwykle samce mają większe terytoria niż samice.

Gofery większość pokarmu zdobywają pod ziemią, mogą czasami zbierać materiał roślinny na powierzchni i wciągać go do nory. W pod­ziemnych korytarzach ssaki te potrafią biegać do tyłu tak szybko jak do przodu, pomaga im w tym ich wrażliwy ogon, będący organem ułatwiają­cym orientację w terenie.

W chłodniejszych rejonach ich zasięgu w cza­sie zimy gofery są prawie nieaktywne, chociaż nie zapadają w sen. Łączą się w pary na wiosnę,

 

natomiast w innych porach roku żyją samotnie. Zaloty trwają 17-20 dni, liczba rodzonych mło­dych wynosi od dwóch do jedenastu. Młode są zależne od matki do szóstego tygodnia życia, dwa tygodnie później rozpraszają się i każde z nich zaczyna kopać własną norę. Samce osiąga­ją dojrzałość płciową po roku, a samice często już w trzecim miesiącu życia i mogą mieć kilka miotów w jednym roku.

Wiewiórolotki

Wiewiórolotki są latającymi ssakami występują­cymi w lasach tropikalnych i subtropikalnych zachodniej i centralnej Afryki. Tak jak wiewiórki latające, wiewiórolotki są ssakami nocnymi, w dzień śpią w dziuplach nawet 35 metrów nad ziemią. Wyglądem przypominają wiewiórki, ma-

 

 

 

 

WAŻNIEJSZE FAKTY

 

Ssaki wiewiórkopodobne należą do rzędu gryzoni Rodentia

Wiewiórki tworzą rodzinę wiewiórek Sciuridae.

 

 


Około 270 gatunków należących do 49

rodzajów, wśród nich malutka afrykańska Myosciurus pumilio, dł. ciała od głowy do nasady ogona 6,5-10 cm.

Bobry tworzą rodzinę bobrów

Castohdae. Jeden rodzaj Castor z dwoma

gatunkami.

Bóbr górski Aplodontia rufa jest jedynym przedstawicielem rodziny Aplodontidae.

 

 

Gofery należą do rodziny Geomyidae.

34 gatunki w 5 rodzajach, wśród nich Thomomys bottae, dł. ciała od głowy do nasady ogona 12-22 cm.

 

Wiewiórolotki tworzą rodzinę Anomaluridae.

3 rodzaje z 7 gatunkami, wśród nich Anomalurus derbianus, dł. ciała od głowy do nasady ogona 27 - 38 cm.

Szczuroskoczki należą do rodziny Heteromyidae.

5 rodzajów z 65 gatunkami, wśród nich Heteromys desmarestianus, dł. ciała od głowy do nasady ogona 5-6 cm.

 

Postrzałki Pedetes capensis są jedynym gatunkiem rodziny Pedetidae. Długość ciała od głowy do nasady ogona 36 - 43 cm.

^ Nory goferów mają komory o róż­nym przeznaczeniu: (1) gniazdowe, (2) magazyn pokarmu, (3) latryna. Obok głównego wejścia (4) jest jeszcze wyjście zapasowe (5) i kory­tarze żerowiskowe (6) tuż pod po­wierzchnią ziemi.

ją mniej puszysty ogon z szeregiem łusek na spodniej stronie u jego nasady. Łuski te pomaga­ją zwięrzęciu wspinać się po korze drzew, tak jak alpinistyczne raki. Przenoszenie się z drzewa na drzewo lotem ślizgowym umożliwiają im sze­rokie fałdy skórne po bokach ciała, pomiędzy kończynami. Fałdy te u wiewiórolotek sięgają do stawów łokciowych, a nie do nadgarstków, jak ma to miejsce u wiewiórek latających. Gryzonie te mogą również biegać po gałęziach. Niewiele wiadomo o biologii wiewiórolotek, ale wydaje się, że żyją one pojedynczo lub w parach i zjada­ją owoce, nasiona, liście, orzechy i inne części roślin. W skład ich diety wchodzą również owady. W ciągu nocy mogą pokonywać w po­szukiwaniu pokarmu kilka kilometrów a na dzień powracają do swoich kryjówek. Samice prawdo­podobnie rodzą jedno do trzech młodych i mają dwa mioty w roku. Młode, co jest niezwykłe, rodzą się owłosione, widzą od urodzenia, są sto­sunkowo duże i dość aktywne.

Szczuroskoczki

Szczuroskoczki są spotykane w rejonach na zachód od Missisipi w Ameryce Północnej, w Ameryce Środkowej i na północnym wscho­dzie Ameryki Południowej. Przedstawiciele tej rodziny preferują tereny pustynne, jednakże są wśród nich gatunki zamieszkujące lasy i śro­dowiska porośnięte trawą. Tak jak gofery, szczu­roskoczki posiadają zewnętrzne kieszenie na bokach głowy, które służą do przenoszenia po­karmu. Odżywiają się głównie nasionami, które zrywają z roślin swymi delikatnymi przednimi łapkami. Ich pokarmem są również zielone czę­ści roślin, rzadziej owady i inne bezkręgowce. Niektóre gatunki nigdy nie piją wody, zadowala­jąc się płynami zawartymi w tkankach roślin.

► Wielkie kieszenie policzkowe tego prę-gowca są wypełnione nasionami, orzechami i innego rodzaju pokarmem. Magazynuje on zapasy w gnieździe i wykorzystuje je w zimie, gdy przerywa sen.

Pokarm zbierają w bezpośrednim sąsiedztwie nory, w której kryją się w razie niebezpieczeń­stwa. Polują na nie węże, ptaki, kojoty, lisy, łasi­ce, borsuki, skunksy, rysie i pumy.

Szczuroskoczki mają charakterystyczny wy­gląd - kończyny przednie są krótkie i delikatne, a nogi tylne silne i wydłużone - przypominają tym małe kangury.

Wszystkie gatunki prowadzą przeważnie noc­ny tryb życia, mieszkają w wykopanych przez siebie norach, w których są specjalne pomiesz­czenia służące jako komory gniazdowe, sypialnie i magazyny z zapasami pokarmu. W ciągu dnia, gdy śpią, zatykają wejścia do nor ziemią, co po­zwala utrzymać stałą temperaturę i odpowiednią wilgotność powietrza w środku.

Prawdopodobnie rozmnażają się o każdej po­rze roku, samice corocznie wydają na świat kilka miotów. Liczba młodych w miocie jest zmienna -od jednego do ośmiu - rodzą się one w specjalnie zbudowanych gniazdach wewnątrz nory.

Postrzafki

Postrzałki występują na piaszczystych, trawia­stych równinach wschodniej i południowej Afry­ki. Wyglądem ciała przypominają małe kangury, gdyż posiadają krótkie kończyny przednie i dłu­gie kończyny tylne. Mają jednak bardzo puszysty ogon. Charakterystyczny jest ich sposób porusza­nia się - jest to seria podskoków na obu stopach. Jednym skokiem mogą pokonać odległość nawet trzech metrów.

Postrzałki żyją w płytkich norach, które wy­grzebują w piaszczystej glebie do głębokości 80 centymetrów, korytarze pod ziemią mogą mieć długość do 45 metrów. W przeciwieństwie do in­nych swoich krewniaków kopiących nory, po­strzałki nie mają specjalnych komór gniazdo­wych. Nory są za to wyposażone w dużą liczbę otworów wyjściowych i korytarzy ewakuacyj­nych, służących postrzałkom prawdopodobnie jako drogi ucieczki przed wężami i mangustami -zwierzętami, które na nie polują.

Postrzałki są aktywne w nocy, większość czasu spędzając na zjadaniu traw. Żerują general­nie w okolicy nor, szczególnie podczas jasnych, księżycowych nocy, gdyż wtedy są bardziej wi­doczne i narażone na atak ze strony drapieżni­ków. W norach żyją samotnie, dzieląc się nimi jedynie ze swoim potomstwem, żerują natomiast w małych grupach, przypuszczalnie po to, żeby wzajemnie się ostrzegać w przypadku nadcho­dzącego niebezpieczeństwa.

Kojarzenie się par rozrodczych ma miejsce przez cały rok, samice mogą rodzić trzy razy w roku, tylko jedno młode za każdym razem. Młode rodzi się owłosione, ma masę ciała około 300 g (dorosła postrzałka waży 3-4 kg), od razu widzi i jest natychmiast aktywne. Przebywa ono w norze do dwóch miesięcy pijąc mleko matki, potem zaczyna wychodzić na powierzchnię i zja­dać pokarm roślinny.

 

 

 

 

236

 

 

patrz także

 

 

Zwierzęta i rośliny 61 - BOBRY Zwierzęta i rośliny 62 - MYSZOWATE

bottom of page